Sultan Nevruz Bayramı
Bütün milletlerin kültürlerinde görülen yeni yıl törenleri, yaşama biçimlerine, coğrafyalarına, ekonomik yapılarına, inanç yapılarına uygun koşullarda, uygun zamanlarda çeşitli pratiklerle kutlanır. İnanca bağlanan yeni yıl törenleri, Asya ve Ön-Asya toplumlarında benzer iklim ve coğrafya şartlarında zaman, ad ve pratik benzerliğiyle kutlanmıştır (Malinowski, 1998:152)
İnsanlık yaşamında ırk, dil, din, cinsiyet, fiziki özürlülük, ayrımı koşulsuz yapılmamalıdır ki hiç düşünmeden inancını ve kültürünü olduğu gibi yaşamına yansıtabilsin. İnsan kendi tarihinde her zaman doğa ile ilişkilerini özel ve önemli kılmış, bu ilişkiye törensel bir şekilde yaklaşmış ve onu kutsamıştır. İyiye, güzele ve yeniye dair ne varsa onu en sevdikleri ile özdeşleştirmiştir. Kış aylarının durağan ve kasvetli havasından kurtulma, üretime geçebilecek, toprağı işleyebilecek, hareketsizlikten harekete dolayısı ile bereketin başlangıcı bir gündür Nevruz.
Nevruz; Farsça bir kelimedir ve yeni gün (yeni/New gün/roz) anlamına gelir. Miladi takvime göre 21 Mart günü Nevruz günüdür.
Nevruz şenlikleri, geniş bir coğrafyaya yayılmış, çeşitli kültürlerde içinde farklı ad ile yer almıştır. Nevruz şenliklerindeki pek çok motif ortak olmakla birlikte her kültür çevresinde farklılıkların görülmesi de doğaldır. Her sosyal grubun kutlama şekilleri Nevruzun içeriğini de değiştirmektedir. Bazı toplumlarda mitolojik kaynağa, bazı toplumlarda dini kaynağa oturtulmaya çalışılmıştır. Nevruz, çeşitli toplumlarda kendi kültürünün derinliklerindeki bir olayın kaynağı (Demirci Kawa, Ergenekon vs.) olarak göstererek kültür değerleriyle özdeşleştirip sembolleştirerek bayram niteliğinde kutladıkları gündür.
Tarihsel olarak Nevruz geleneği; ne İslamiyet, ne Sünnilik, ne Alevilik, ne Bektaşiğin doğuşu ile doğrudan bir bağı yoktur. Yani aslında Nevruz bir dinin veya mezhebin bayramı olmayıp tarihsel ortak bir değerdir. Nevruzun bir din adına, bir etnik topluluk adına sahiplenilmesi, bağlı gösterilmesi, istismar edilmesi bir ayrılık unsuru olarak takdim edilmeye çalışılması yanlıştır. Kadim ve ortak bir gelenektir mirastır.
Nevruz’a ilişkin söylencelerde her kültürde yer yer bu manada büyük farklılıklarla karşılaşılır. Eldeki kaynakların verdikleri bilgilere göre Nevruz, İran kökenli bir bayram olup oradan diğer ülkelere yayılmış, zamanla herkesin kendi söylencelerini de katarak kutladıkları bir yerel bayram haline gelmiştir. Ancak, gittiği her ülkede, yeni bir takım tema ve motifler alarak, anlam bakımından daha da zenginleşmiş, her halka özgü nitelikler de kazanmıştır.
Nevruz İran’dan Orta Asya’daki Türkî halklara, İslamiyet’in kabulü ile Araplara, geçmiş oradan Diyar-ı Rum diye adlandırılan Anadolu’ya ve buradan da Balkanlar’a yayılmıştır. Nevruz, yine bu coğrafyada (Nevroz=Kürtçe Nawroz) Nawroz adı ile Kürt tarihinde Demirci Kawa efsanesinde gecen Demirci Kawa'nın kral zalim Dehhak'ı öldürmesi ve halkını özgürleşmesinin günü olarak da kutlanır.
Türk Cumhuriyetleri'nde Kırgızistan, Kazakistan, Özbekistan, Türkmenistan ve Azerbaycan ile Rusya Federasyonu bünyesindeki Tataristan 21 Mart Ergenekon/Nevruz Bayramı'nı "Milli Bayram" olarak ilan etmişler, Türkiye'de de 1991 yılında Türk Dünyası ile birlikte ortak bir gün olarak resmi tatil olmaksızın bayram ilan edilmiştir.
Alevilerce Nevruz yeni yıl ve baharın başlangıcı ile beraber inançsal boyutta: Evrenin, Dünya’nın ve Âdemin yaratılısının nurunu (alevini) sembolize edilen Hz. Ali’nin hem doğum günü, hem de Hz. Fatma ile evlendiği, yaradılışın sevgi ve mutluluğun Alevlendiği bir gün olarak kutlanılır.
Yezidiler’de için "sarisal-ida sersale" yeni yıl bayramı olup, Nisan’ın ilk çarşambası kutlanır. Yezidilere göre 14 Nisan gece ile gündüzün birbirine eşit olduğu gün kabul edildiğinden 14 Nisanda kutlanır. İranlılarda da Nevruz büyük anlama sahiptir.
İranlılar her yıl Nevruzu büyük şenliklerle yeni yılların başlangıcı olarak kutlamaktadırlar. Orta Asya’da, Balkanlarda, Ortadoğu da her halk Nevruzu bolluk ve bereket dileğiyle kendi âdetince, manasında kutlayıp şenlik yapmaktadır.
Alevi söylencelerinde Nevruz'da gerçeklesen önemli olaylar söyle sıralanır:
*Dünya kuruluşunu bugün tamamlar.
*Hz. Muhammed’e nübüvvet bugün ihsan edilir.
*Hz. Ali’nin bugün doğmuştur
*Bugün Hz. Ali ile Hz. Muhammed’in kızı Hz. Fatma ile evlendiği gündür.
*Hz. Muhammed, bugün Gadir-hum’da okuduğu hutbede, Hz. Ali’yi Vasi tayin eder ve kendisinden sonra Müslümanların önderi (imamı) ilan eder.
*Bugün Hz. Ali’nin hilafeti elde ettiği gündür.
*Bugün Hünkâr Hacı Bektaş Veli’nin Anadolu’ya gelişinin ilk günüdür. Rum Erenlerinin Şah-ı Velayeti karşıladıkları gündür.
*Bugün Gaip Erenleri “Kırklar’ın” toplandığı gün olarak inanılır. Bu nedenle bugün “Kırklar Bayramı” olarak ta bilinir.
*Hz. Hüseyin’in intikamını almak için Muhtar Sakafi önderliğinde gizli bir teşkilat kurulur. İhtilal işareti olarak mahallelerde büyük bir ateş yakılır. Bu günde tesadüfen 21 Mart’a denk gelir! O günden bugüne değin Alevilerce zulme başkaldırı işareti olarak ateş yakılır.
*Bugün Hz. Âdem Peygamberin yaratıldığı gündür.
Anadolu’da Alevi-Bektaşi süreğinde Nevruz; erkânı sabahtan başlar. Toplu olarak sabah yemeği yenecekse, önce Dedenin vereceği bir dua başlanır ve herkese süt ikram edilir ve kahvaltı yapılır. Daha sonra dargınlar barıştırılır. Hasta ve yoksullar ziyaret edilir, gönülleri alınır. Yeni ölmüşlerin evlerine taziyeye gidilir. Türbe ve mezarlıklar ziyaret edilir. Nevruz şenliklerinin yapılacağı ev ve kır yerleri önceden saptandığı için, bu yerlerde tüm hazırlıklar tamamlanır.
Yaşlılar için ayrı bir mekânda, gençler için ayrı bir alanda muhabbet sofraları kurulur. Gençler kırlarda şenlikler yaparlar, halaylar çekerler, ateş üstünden atlayarak dilekler tutarlar. Genç kızlar ve oğlanlar karşılıklı mani söylerler. Soğan kabuğu ile boyanmış yumurtalar tokuşturulur ve yenir, bolluk-bereket dileklerinde bulunulur.
Nevruz Bayramı akşamı “Meydan” açılır. Taliplere “Nasip” verilir. Cem evinde toplanılır. Tüm canlar hazır olduktan sonra, Nevruz Erkânının icrasına başlanır. Mutluluğu paylaşmak adına Cem’de günün anlamı, Sultan-ı Nevruz ve Hz. Ali, Hz. Fatma, hakkında bilgi verilir, hakkında muhabbet edilir. Gülbanklar, deyişler okunur, semahlar dönülür 12 hizmet yürütülür, canlar getirdikleri lokmaları paylaşılır.
Sultan Nevruz günü cemdir erenler
Gönüller şad oldu ehl-i imanın
Cemâl-i yâri görüp doğru bilenler
Himmeti evince Nevruz Sultan'ın.
Cümle eşya bu gün destur aldılar
Aşk ile didara karşı yandılar
Erenler ceminde bâde sundular
Himmeti erince Nevruz Sultan'ın.
Erenler dergâha rûşen bu günde
Doldurmuş badeyi, sunar elinde
Susuz olan kanar kendi gölünde
Himmeti erince Nevruz Sultan'ın.
Sultan Nevruz günü canlar uyanır
Hal ehli olanlar nura boyanır
Muhib olan bu gün ceme dolanır
Himmeti erince Nevruz Sultan'ın.
Pir himmet eyledi bu gün kuluna
Cümle muhib bu gün cemde buluna
Cümle eşya konar kudret balına
Himmete erince Nevruz Sultan'ın.
Âşık olan canlar bu gün gelürler
Sultan-ı Nevruz günü birlik olurlar
Hallâk-ı cihandan ziya olurlar
Himmeti erince Nevruz Sultan'ın.
Pir Sultan'ım eydür, erenler cemde
Akar çeşmim yaşı her dem bu demde
Muhabbet ateşi yanar sinemde
Himmeti erince Nevruz Sultan'ın.
