Sandıklı Tarihinde Depremler

    Pek çok kişi Sandıklı'mızda meydana gelen depremleri merak etmektedir. Elimizde bulunan devlet arşivleri ve resmi yazılardan derlediğim bilgileri paylaşmakta yarar görüyorum. Tarih boyunca Sandıklı haritası çok değiştiği için; sınırlarımız Çivril, Geyikler (Dinar) Tazkırı,(Dazkırı) Çardak, Evciler... ilçelerini kapsaması nedeniyle bu yörelerdeki tüm olaylar ve belgeler "Sandıklı Arşivleri" içinde yer almaktadır.

    Tarihte Sandıklı ve çevresinin etkilendiği depremler kronolojik olarak şu şekildedir:

• M.Ö.172 yılında Apemia (Dinar) depremi.
• M.Ö.150 yılından Apemia (Dinar) depremi
• M.Ö. 88 yılında Apemia (Dinar) depremi.
• M.Ö. 53 yılında Apemia ve çevresi depremi 8 şiddetinde olmuş ve İmparator Claudius vergileri 5 yıl ertelemiştir.
• M.S. 225–235 yılları arasında depremlerin çok olması ile yeni sular fışkırmış, göller ve akarsular oluşmuştur.

    Geliştirilmiş deprem haritaları üzerinde dikkatle inceleme yapıldığında Sandıklı içinde üç tane etkin fay hattı vardır:

• 1. Karacaören Tepesi'nden başlayıp güneye doğru yönelen ve Ballık Köyü altında sona eren en uzun fay hattı. Bu hat şehrin tam ortasından geçmektedir. Bu nedenle Sandıklı ilçe merkezi 1. derece deprem bölgesidir.
• 2. Karadirek Köyü önünden başlayıp kuzeye doğru yönelen halen Başağaç Boğazı vadisinden geçen ve Sincanlı-Serban Kasabası’nda sona eren fay hattı. Bu hat daha ileride Çay-Sultandağı fay hattı ile bağlantı oluşturmaktadır.
• 3. Koçhisar Köyü-Hüdai Kaplıcası çizgisinden Örenkaya Köyü’ne doğru olan fay. Bu fay hattından halen değişik sıcaklıkta ve farklı derecelerde sıcak sular çıkmaktadır.

    İstanbul Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi Müdürlüğü'nden aldığımız M.l3.0l.1993 tarih ve 157 sayılı Prof. Dr. A. Mete Işıkara imzalı yazıda belirtildiği gibi, M.3/5.Mayıs.l875 (H.27. Rebiul-Ûlâ.1292-Pazartesi) tarihinde 9 şiddetinde artçı depremler olmuş, tarihte "Sandıklı Depremi" diye anılmıştır. Deprem üssünün coğrafi koordinatları olarak 390. 11 Kuzey, 300. 11 doğu meridyenleri (Dinar-Pınarbaşı) olan bu depremde 1312 kişi ölmüştür. Depremler Temmuz ayına kadar devam etmiştir. Deprem Uşak, Dinar, Burdur kırık bölgesi ile ilgili görülmüştür.

    Bu depremde Cami-i Cedit ve Şeyh Kiçi Müslihiddîn Camii (Yeni Cami) yıkılmış, uzun yıllar toprak altında kalmış, 1841–1845 yılları arasında toprak altından keresteleri çıkarılarak yeniden inşaata başlandığı araştırmalarda ortaya çıkmıştır. 1926'da tekrar yıkılıp şimdiki cami yapıldı. Cami-i Cedit yapılamadı. Araştırmacıların (A.Özkaynak) belirlemelerine göre "Bu şehir bir çok defa hareket-i arzdan harap olmuş ve yeniden yapılmıştır" 1379 yılında yapılan Ulu Camii halen ayaktadır. Yeni hazırlanan bazı tarih kitaplarında "Sandıklı Depremi" yerine "Dinar Depremi" ifadesi kullanılmaktadır. Hâlbuki depremin olduğu tarihte koordinatlar hangi ilçede ise o isimle bilinmesi daha doğru olur kanısındayım. İlçemiz halen 1.derece deprem kuşağında yer alır.

    Devlet arşivlerinde bölgemizdeki depremler hakkında bilgi verilmektedir:

    H.16.Safer.1311 (M.29.Ağustos.1893- Salı) Dosya No:18 Gömlek No:33 Fon Kodu: DH. MKT. Sandıklı Kazası Kaymakamlığı'nda iken Dazkırı Nahiyesi'nin Başmakçı Karyesi’ndeki depremi zamanında bildirmemesinden dolayı azledilen İsmail Hakkı Bey'in, daha sonra bu hadisede kusuru görülmediği anlaşıldığından, sırası geldiğinde, bir kaza kaymakamlığına tayin edilmesi, yazılıdır.

    H.29.Cemaziyel evvel.1318 (M. 24.Eylül.1900-Pazartesi) Dosya No: 2419 Gömlek No:3 Fon Kodu: DH. MKT. Kirmastı, Karahisar, Sandıklı, Geyikler, Çivril, Kütahya, Gedüs ve Uşak'da meydana gelen hafif ve şiddetli depremler hakkında bilgi verilmesi, yazılıdır.

    Eski adı (MÖ. Loedicya) Lâdikya olan Denizli'de 18. yy başlarında (1702–1703) yıllarında 12.000 kişinin ölümüne sebep olan şiddetli bir depremin çok büyük yıkımlara sebep olduğu, zor durumda kalan halkın pek çoğunun Denizli’yi terk edip çevre il ve ilçelere göçtükleri tarih kitaplarında kayıtlıdır. Bu göçler sırasında Sandıklı merkez ve köylerine de pek çok aile göçüp yerleşmiştir.

    1941 yılında ilçemiz ve çevresinde meydana gelen depremler halkı korkutmuş, halk sokaklarda çadır kurarak yaşamına devam ettiğine dair resmi yazışmalarda yer almıştır.

    1.10.2012 Tarihinde Prof. Dr. Ahmet Ercan’ın hazırladığı deprem haritasında-medyaya verilmiş- ilçemiz ve çevresi ile ilgili şu tespitler vardır: Afyon ve çevresinde yakın zamanda yaşanan depremler: Denizli 1899’de, Honaz 1651’de, Sarayköy 1703, 1886, 1887, 1900 ‘de Sandıklı (merkezi Geyikler nam-ı diğer Dinar) 1875 (7,3), 1925 (5,9), Şuhut:1766, 1862, 1924 yıllarında büyük depremler olmuştur. Bu haritaya göre Afyon bölgesinde yapılaşmada göz önünde bulundurulması gereken deprem büyüklüğü 6,9 olup, yıkım gücü 9’dur. Yapılacak binaları bu şiddete dayanıklı yapmak gerekir. Bölgemizde deprem dönüşüm aralığı 10–25 yıl olarak verilmiştir. Bu çizelge ekinde ise; Sandıklı 1, Kızık, Sorkun ve Karadirek 2. deprem bölgesidir. Kızılören İlçesi 1, Hocalar ilçesi 2. derece deprem kuşağıdır.

    --

    Burada verilen belge ve bilgilerin resmi kaynakları elimizdedir. Daha fazla belge ve bilgi basıma hazır "Belgeleriyle Sandıklı Coğrafyası ve Tarihi" isimli kitabımızda mevcuttur. Bu yazı da söz konusu çalışmamızdan alınmıştır.

Hüseyin HÜSREVOĞLU / Sandıklı

Eğitimci, Araştırmacı - Yazar